Kolesterol yüksekliği damar sertliğinin önemli risk faktörlerinden birisidir. Damar sertliği nasıl oluşur, şimdi bu durumu açıklamaya çalışalım.
Kan, vücudumuzda damar denilen borular sistemi içerisinde hareket ederek dokulara ulaşır. Damar duvarı elastiktir, içindeki basınca göre genişler veya büzülür. Genişleme ve büzülmeye neden olan birçok etken ve mekanizma vardır. En önemlilerinden birisi damar içerisindeki basıncın derecesidir. Hasta uzun süre yüksek tansiyonlu kalırsa, damar duvarının üzerindeki basınç çok artar, duvarı sertleşir, kalınlaşır. Sonuç olarak elastikiyet kaybı gözlenebilir. Damar sertliğinin önemli risk faktörlerinden birisi de yüksek tansiyondur. İşte yükselmiş kan basıncı uzun yıllar boyunca damarların duvarına basınç yaparak sertleşmesine neden olabilir. Damar duvarı sertleştiği zaman kayganlığı bozulur, üzerindeki zemin, daha doğrusu iç kısmını sıvayan hücrelerin devamlılığı, duvarları bozulur, girintili çıkıntılı bir hal alır. Kayganlığı bozulmuş, girinti çıkıntıları artmış damarın iç duvarı üzerinde, kan pıhtıları, kolesterol, kalsiyum minerali ve diğer maddeler toplanarak plaklar oluşmasına neden olabilirler. Burada en çok faktör olan maddelerin başında kolesterol gelir.
Peki, plak ne demektir, onu açıklayalım: Bir önceki paragrafta bahsetmiştik, damarın duvarında başta kolesterol olmak üzere kan elemanları ve kalsiyum birikerek balmumuna benzeyen oluşumlar yaparlar. İşte plak bu biriken balmumu şeklindeki maddelere denir. Başlangıçta oldukça küçük olan bu plakla, giderek büyüyerek damarın tıkanmasına neden olabilirler. İşte bu balmumu şeklindeki plakların oluşturduğu yapıya bizler damar sertliği deriz. Bu plakların bir kısmı serttir, bir kısmı ise yumuşaktır. Bu iki plak grubu damarı duvarında genellikle bir arada yerleşmiştir. Yumuşak plaklar daha tehlikelidir, çünkü kopmaya eğilimlidirler. Koptukları takdirde emboli dediğimiz hayatı tehdit edebilecek durumlara neden olurlar.
Biraz da emboliden bahsedelim: emboliyi dağdan kopan çığa benzetebiliriz. Damar duvarına yapışmış plaktan kopan küçük bir parça damar içerisindeki akıma bağlı olarak sürüklenmeye başlar. Sürüklenirken çevresindeki kan elemanları bu parçaya yapışarak daha da büyümesine neden olurlar. Kopan parçanın büyüklüğü damar çapı kadar olursa damarı tıkayarak o bölgeye kanın ulaşmasına engel olur.
Burada vurgulamak istediğim en önemli noktalardan birisi, kolesterol ve hipertansiyon plak oluşumunda en önemli risk faktörlerinin başında gelirler. Burada hipertansiyonun öneminden de bahsetmek istiyorum; kontrolsüz hipertansiyon, yumuşak plakların kopmasına neden olarak emboliyi kolaylaştırır.
Damarda oluşan küçük plak kopmasa bile başta yüksek kolesterol olmak üzere diğer risk faktörlerinin etkisiyle büyümeye devam eder. Bir süre sonra içinde bulunduğu damarın çapına erişerek damarı tıkayabilir. Bu takdirde o damarın beslediği organa kan gitmez. Kan gitmediği zamanda hücreler için gerekli olan oksijen ve besin maddeleri dokuya ulaşamaz. Özellikle hücreler oksijen azlığına çok duyarlıdır, kısa bir zaman sonra hayati fonksiyonları yitirmeye başlarlar, yani ölürler. İşte bu şekilde nekroz dediğimiz ölü hücre toplulukları oluşur. Ani damar tıkanması sonucu oluşan klinik tabloya da infarktüs adı verilir. Eğer kalp damarlarında oluşmuşsa, kalp krizine, beyin damarlarında oluşmuşsa felçlere neden olur. Tıkanıklık bazen ani olmaz, yavaş yavaş gelişir. Bu takdirde de o bölgedeki hücreler yavaş yavaş ölür, buna bağlı klinik bozukluklar ortaya çıkar.
Kolesterol tedavisiyle bu plaklar geriler, yumuşak plaklardan kopmalar önlenebilir. Ayrıca damarların korunması, plak oluşumun engellenmesi için de kolesterol tedavisini ciddi bir şekilde yapmak gerekmektedir. Kolesterol ilaçları sadece kolesterolü düşürmezler, plak oluşumunu da engeller veya geriletirler.