Kolesterol yüksekliği kalp ve damar hastalıklarının en önemli risk faktörlerinden birisidir. Doymuş yağlar içeren gıdalarla fazlaca beslenmek, yüksek kolesterol gelişme riskini artırabilir. Bunun dışında şişmanlık, hareketsiz yaşam, stres, sigara gibi faktörlerde kolesterol yüksekliğine katkıda bulunurlar.
Genetiği de kolesterol yüksekliğine katkıda bulunan faktörlerden birisi olarak değerlendirmek lazımdır. Ebeveynlerden çocuklara aktarılan bu risk, yüksek kolesterol gelişme şansını etkileyebilir. Genler vücudumuzda kolesterol ve yağların nasıl işleneceği konusunda talimat verirler. Bu nedenle ebeveynleriniz de yüksek kolesterol varsa, sizde de olma ihtimali yüksek olabilir.
Nadir görülen bazı genetik hastalıklar vardır. Gen bozukluğuna dayanan bu hastalarda ailesel hiperkolesterolemi denilen bir klinik tablo görülür. Bu hastalarda kalp riski yüksektir.
Yukarıda yazdığım durumlar dışında yüksek kolesterole neden olan bazı faktörler vardır. Bunlardan kısaca bahsedelim:
- Stres: Kişinin sürekli stres altında olması, yüksek kolesterol de dâhil olmak üzere birçok sağlık sorununun gelişmesine yol açabilir. Yapılan bazı çalışmalar kronik stresin kötü kolesterol denilen LDL’nin düzeyini yükselttiğini, iyi kolesterol olan HDL’yi ise düşürdüğünü göstermiştir. Bunun nedeni kortizol ve adrenalin gibi stres durumlarında fazla salgılamasıdır. Bu hormonların kolesterolü yükseltmesi ve metabolik dengeyi bozması sonucunda bu klinik durum ortaya çıkar.
- İlaçlar: Bazı ilaçlar kolesterol düzeyini etkileyebilir. Bunları kısaca sayalım: Bazı doğum kontrol hapları, hücre yenilenmesi için kullanılan retinoit adı verilen bazı ilaçlar, kortizon, bazı virüs ve sara ilaçları, idrar söktürücü ve beta blokör grubundan tansiyon ilaçları sayılabilir. Yalnız bu ilaçların bir kısmı hasta için hayati öneme sahiptir. Kolesterolü yükseltiyor diye bırakmak doğru olmaz. Bu konuda doktor tavsiyesine dikkat etmek çok önemlidir.
- Bazı Tiroit Hastalıkları: Az çalışan veya tembel guatr dediğimiz tiroit hastalıklarında kolesterol yükselebilir.
- Tip 2 Şeker Hastalığı: Bu hastalarda kötü kolesterol olan LDL’nin daha da zararlı olan bir kısmının miktarı artar, HDL düşük olma eğilimindedir. Bu nedenle şeker hastalığı tedavisi yanında kolesterol için de ilaç kullanmaları gerekebilir.
- Menopoz: Yapılan araştırmalar, menopozdan sonra östrojen düştüğü zaman kolesterolün yükseldiğini göstermiştir. Ayrıca menopozdan sonra kadınlarda kilo alma eğilimi artar, bu durum da kolesterol yüksekliğine katkıda bulunur.
- Karaciğer Sorunları: Bilindiği karaciğer kolesterolü yapan önemli bir organdır. Bu konuda en önemli sorun, karaciğerde fazla yağ toplanması durumudur. Toplumda oldukça yaygın görülen alkole bağlı olmayan karaciğer hastalığı, karaciğerin çalışmasını etkileyerek kolesterol düzeyini yükseltebilir. Ayrıca yağlı karaciğer siroz hastalığına yol açabilir. Bu duruma da dikkat etmek gerekmektedir.
- Fazla Alkol Tüketimi: Karaciğer kolesterolü işleme yanında alkolü de parçalayan bir organdır. Yapılan bazı çalışmalar çok alkol kullanan kişilerin kolesterolünün, kullanmayanlara göre yüksek olduğunu göstermiştir. Ayrıca alkol alırken yanında yenilen yağlı yiyeceklerde bu olumsuzluğa katkıda bulunur.
- Hareketsiz Yaşam: Sürekli oturmak kişiyi şişmanlatır, kötü kolesterolü yükseltir. Bu nedenle oturmak zorunda olduğunuz bir işte çalışıyorsanız bile ara sıra kalkıp yürümekten çok fayda görürüsünüz.
- Gebelik: Gebelerin vücutları fetüsü beslemek için kolesterolü fazla üretir. Bu durum özellikle gebeliğin dördüncü ayından sonra belirginleşir, kolesterol bayağı yükselir.. Gebelikten sonraki bir ayda ise normale gelir. Hâlâ yüksek seviyede devam ediyorsa beslenme durumlarına dikkat etmek gerekebilir.
- Böbrek Hastalıkları: Yapılan çalışmalar yüksek kolesterolün böbrek hastalığı gelişme riskini artırdığını göstermiştir. Bunu yine en çok damar sertliği üzerinden yapar. Bunun yanında nefrotik sendrom dediğimiz bir tür böbrek hastalığında kolesterol ve LDL çok yükselir. Ayrıca üre yüksekliği ile giden kronik böbrek hastalarında da iyi kolesterol olan HDL düzeyinin düşük olabileceği gösterilmiştir.
- Yüksek Şekerli Beslenme: Şeker hastalığı olmadan da çok tatlı yemek kötü kolesterol ve trigliserit yapımını artırır, iyi kolesterol olan HDL’yi düşürür. Ayrıca tatlıyı fazla yemek şişmanlığı da yol açabilir. Bu nedenle aşırı şekerli gıda tüketmekten kaçınmak faydalıdır.