Günümüzde kronik hastalıkların en başında şeker hastalığı, yani diyabet gelmektedir. Vücut organlarında hasar yapması ve damar sertliğinin önemli risk faktörleri arasında sayılmasından dolayı tanısının konulması önemlidir. Şeker hastalığının tanısı kanda şekerin, yani glikozun ölçülmesiyle konulur. Kan şekerinin belli seviyenin üzerine çıkması sonucunda idrarda da şeker çıkabilir.
Şeker hastalığı tip 1 ve tip 2 olarak sınıflandırılır. Bir de tam şeker olmayıp şekere eğilim olduğu durumlar vardır. Biz bunu tıpta prediyabet olarak adlandırırız. Gebelikte görülen şeker hastalığı da bazı özellikler gösterir ve gebelik diyabeti olarak kabul edilir.
Şimdi bu klinik durumların tanısının nasıl konulduğunu anlatalım.
A1C testi:
Bu test ülkemizdeki laboratuar sonuçlarında HbA1C olarak yazılır. En önemli kan testlerinin başında gelir. Son 2 veya 3 aydaki ortalama kan şekeri seviyesini ölçer. HbA1C % 5.7’nin altı normaldir, % 5.7-6.4 arası prediyabet, yani şekere eğilim, % 6.5 veya üzeri olması ise şeker hastalığı olarak kabul edilir.
Açlık kan şekeri testi:
Bu test gece boyunca aç kaldıktan sonra yemek yemeden önce yapılır. 99 mg/dl veya altı olması normaldir. 100-125 mg/dl arası prediyabet, 126 mg/dl’nin üstü şeker hastalığı olarak kabul edilir. Ancak bir defa sınırı geçince şeker olarak kabul edilmemesi, birkaç ölçüm daha alınması, hâlâ sınırın üstünde ise ona göre yorumlanması gerekmektedir.
Glikoz tolerans testi:
Halk arasında şeker yükleme testi olarak da bilinir. Kısaltılması OGTT’dir. Yine bir gece aç kalınacak, sabah önce açlık kan şekeri ölçülecek, ardından şekerli su içirilerek bir saat, iki saat, bazen de hastanın durumuna göre üç saat sonra kan alınarak şeker ölçümü yapılması gerekecektir. İkinci saatte 140 mg/dl veya daha düşük değer normal, 140 mg/dl ila 199 mg/dl arası şekere eğilim, yani prediyabet, 200 mg/dl’nin üzeri şeker hastalığı olarak kabul edilir.
Herhangi bir zamanda alınan kan şekeri:
Açlık veya tok olmak fark etmeden rastgele olarak alına kan şekeri 200 mg/dl’nin üstünde ölçüldüğü zaman şeker hastalığı var olarak kabul edilir.
Postprandial kan şekeri ölçümü:
Klinik pratikte bizler bazen hastaya tokluk şekeri ölçümü yaptırırız. PPKŞ olarak adlandırılan bu test karbonhidrattan zengin bir yemek yedikten iki saat sonra yapılır. Aslında bu test hastaya 75 gram şeker içirildikten sonra yapılması en doğrusudur. Ancak pratik olsun diye genelde yemekten sonra yapılmaktadır. Bu test için belirli bir değer belirlenmemesine karşın, 140 mg/dl veya üzerinde bir değer saptanırsa hastanın diyabet yönünde araştırılması önerilmektedir.
Yukarıda anlattıklarımız şeker hastalığının her iki tipinde de uygulanabilecek testlerdir. Tip 1 diyabette bazen pankreasta tahribata neden olan, otoantikor dediğimiz maddeler aranabilir. Ayrıca bu hastaların idrarında keton dediğimiz cisimciklerin varlığı da araştırılmalıdır.
Gebelik diyabeti için 24-28 hafta arasında kan şekeri ölçülmelidir. Burada sonuçlar biraz daha farklı yorumlanabilir. Gebede eşlik eden risk faktörlerine göre tanı konulması daha doğrudur.